- Có nên giữ gìn các phong tục truyền thống dù không còn phù hợp với thời đại?
Rất nên. Đó là những tinh hoa chắt lọc từ ngàn đời và tạo nên bản sắc dân tộc. Tuy nhiên cần phân biệt giữa phong tục và hủ tục, một bên mang giá trị tốt đẹp, bên kia lại tác động xấu đến quyền con người và sự phát triển xã hội.
- Lễ hội chọi trâu có nên bị cấm vì yếu tố bạo lực?
Ở trên tôi trả lời nên giữ gìn các phong tục truyền thống, nhưng ngoài bài trừ hủ tục thì những phong tục liên quan đến bạo lực cũng nên xoá bỏ, bởi nó dễ dẫn đến tâm lý “bình thường hoá bạo lực” ở một số người. Theo tôi, nên thay bằng những cuộc thi cũng của động vật nhưng mang tính chất hài hước hơn, chẳng hạn… tưng bừng hội hoá trang trâu, hay hồi hộp theo dõi xem con trâu nào chậm nhất!
- Các nghi lễ tâm linh như “hầu đồng” có giá trị văn hoá hay là mê tín dị đoan?
Tôi nghĩ bản chất “hầu đồng” không phải là mê tín dị đoan, mà một nghi lễ quan trọng trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ, xuất phát từ đức tin dân gian. Nếu ai đó đặt niềm tin mù quáng vào những điều hoang đường, trái quy luật tự nhiên thì bản thân họ mê tín dị đoan. Ví dụ thầy bói phán là bạn sắp có hạn lớn và phải bán hết tài sản để giải hạn, thì đúng là bạn gặp hạn thật, chỉ có điều nó không được giải.
- Nên tôn vinh hay phê phán tục lệ “trọng nam khinh nữ” trong văn hoá cổ truyền?
Trong văn hoá cổ truyền, việc trọng nam khinh nữ là do tư tưởng, quan niệm, yếu tố văn hoá xã hội thời xưa, khiến thân phận người phụ nữ bị xem nhẹ, thậm chí là bị rẻ rúng. Đây là điều đáng phê phán vì mỗi người sinh ra đều có quyền bình đẳng. Tuy nhiên, cũng không nên nhân danh “bình đẳng giới” để làm những điều thiếu logic, không mang tính chất đóng góp, xây dựng. Bình đẳng giới là cơ hội được tiếp cận, được đưa ra ý kiến; ở một chiều khác, về đặc điểm cấu tạo sinh học của các giới, thì sức khoẻ, kĩ năng trong các lĩnh vực… lại thiên về bên nọ hoặc bên kia.
- Có nên giữ cách xưng hô “anh – em – chú – bác” trong giao tiếp hiện đại?
Phức tạp, nhưng vẫn nên giữ, đó là bản sắc tiếng Việt, và nhờ đó ta biết rõ hơn về mối quan hệ gia đình, tuổi tác, để có cách cư xử lịch sự, nhã nhặn… Tuy nhiên, không vì mình sinh trước, mình ở ngôi thứ cao hơn mà cho là mình có quyền được sai khiến, quyết định, hạ bệ “người dưới”.
- Mặc áo dài đi học có còn phù hợp trong thời đại mới?
Áo dài rất đẹp và mang ý nghĩa cao quý, nhưng chỉ nên mặc trong các dịp quan trọng, lễ hội, làm truyền thông… vì nó không còn phù hợp nữa, trước những thách thức như giao thông, sự ô nhiễm, thời tiết,… và nó màu trắng, dễ để lộ những chi tiết tế nhị.
- Việc trẻ em học tiếng Anh sớm có ảnh hưởng đến khả năng giữ gìn tiếng Việt?
Không hẳn, còn tuỳ vào môi trường, cách dạy cả hai thứ tiếng như thế nào, vì não chúng ta vẫn có rất nhiều chỗ chứa và thời gian hàng ngày của chúng ta cho nhiều cơ hội sử dụng.
Một số người cho rằng, nhiều bạn trẻ hiện nay đang “mất gốc trên chính quê hương mình” do việc lạm dụng ngoại ngữ; tôi thì lại thấy lời lẽ này khá nặng nề, gần đến mức kì thị. Chính tôi cũng từng bị ghét khi sử dụng tiếng Anh, tiếng Ý trên mạng xã hội. Nhưng đó là chuyên ngành, công việc của tôi, và bạn bè của tôi đến từ các quốc gia khác nhau.
Quay trở lại, chúng ta hãy nhìn thẳng vào sự thật. Trong môi trường tiếng mẹ đẻ, nhiều khi chúng ta phải nghe những lời lẽ không hay, ở ngoài đường, ngoài chợ, nhà hàng xóm hay từ chính gia đình mình. Trong khi đó, các chương trình dạy ngoại ngữ, không chỉ riêng tiếng Anh, và kể cả tiếng Việt, đều chọn những nét văn hoá điển hình, những bài giao tiếp văn minh lịch sự để giảng dạy. Thành ra chúng ta thấy văn hoá nước ngoài “lung linh” hơn hẳn. Khi xây dựng giáo trình ngoại ngữ, tôi cũng chọn cái hay, cái đẹp làm chất liệu; đó không phải là nói dối, phóng đại, mà là quyền được đưa ra, với mong muốn truyền tải điều tích cực, giàu cảm hứng.
Tôi không nghe nhạc trẻ Việt vì tôi không cảm thụ được, trong khi nhạc quốc tế cho tôi những cảm xúc đẹp, bài học hay. Tôi cũng thích nhiều thương hiệu quốc tế vì tài năng, tính chuyên nghiệp của họ… Nhưng tôi không thể bị gọi là mất gốc, bởi đồng thời tôi dùng ngoại ngữ để giới thiệu vẻ đẹp của đất nước tôi với bạn bè quốc tế. Tiền bạc, vật chất đến rồi đi, là những vòng quay không ngừng nghỉ. Chúng ta thực sự có gì? Thứ vẫn luôn ở lại chính là bản thân, là dòng máu, là quê hương. Quê hương và chúng ta thuộc về nhau. Vậy không bảo vệ nhau thì… còn làm gì được nữa?
Điều cơ bản nhất chúng ta có thể làm để giữ gìn bản sắc văn hoá là gì? Hay nói một cách đơn giản, chúng ta cần cùng nhau làm gì để không xem ai đó, không bị nghe ai đó cho là “mất gốc”? Đó là nói lời hay ý đẹp, không sân si đố kị, không gieo rắc điều xấu, không gây chia rẽ, kiềm chế phát ngôn khi tức giận hay đang ở tâm trạng tồi… cộng thêm cả việc sống đẹp nữa thì bất khả chiến bại. Nếu không thì chẳng thể nào tránh được, người có tâm hồn đẹp sẽ rời xa bạn và tìm đến những nơi khác, trong đó có ngoại ngữ – cánh cửa mở ra cả một nền văn hóa mới, làm phong phú hơn những sự lựa chọn và tạo cơ hội trau dồi kiến thức thuộc nhiều lĩnh vực hơn.
- Có nên dạy và học chữ Hán – Nôm trong chương trình phổ thông?
Đây chỉ nên là một sự lựa chọn vì đam mê, không phải môn học chính thức, bởi xã hội ngày nay vừa mang tính cạnh tranh cao, vừa phong phú lại vừa có nhiều cám dỗ.
- Hiện tượng các bạn trẻ “tẩy chay Tết” là dấu hiệu văn hóa đáng lo hay tự do cá nhân?
Tôi nghĩ cách dùng từ “tẩy chay” không chính xác, nó khá nặng nề so với thực tế. Nhiều người không tẩy chay, mà chỉ tối giản các lễ lạt, cỗ bàn, hoặc tận dụng khoảng thời gian nghỉ dài đó để đi du lịch (chẳng hạn), chứ hiếm ai lên tiếng đòi xoá bỏ truyền thống này.
- Có nên đưa văn hoá “ăn chay” vào chương trình giáo dục đạo đức?
Ăn chay là một sự lựa chọn cá nhân và/ hoặc tôn giáo, không liên quan đến phạm trù đạo đức. Tôi là người yêu động vật và thi thoảng tôi cũng ăn chay, nhưng việc tôi ăn một số loại thịt động vật phổ biến không thể bị quy vào trái đạo đức. Ăn thịt hay không ăn thịt vẫn luôn là vấn đề tranh cãi, nhưng giả sử không ai ăn thịt động vật nữa thì các động vật đó không được sinh ra và nuôi sống ngay từ đầu. Nói điều này xem ra tôi thật ngớ ngẩn, nhưng tôi không biết nói gì hơn.
- Việc du lịch tâm linh ngày càng phổ biến nói lên điều gì về đời sống tinh thần?
Đời sống tinh thần phong phú hơn, tìm đến trải nghiệm văn hoá, truyền thống như sợi dây gắn kết với cội nguồn.
- Nên coi trọng văn hoá đọc hay văn hoá nghe – nhìn trong thời đại số?
Không nên so sánh hai văn hoá này với nhau, mỗi loại có cái hay riêng và có thể bổ trợ cho nhau, vấn đề là chọn lọc cái gì để đọc, nghe-nhìn.
- Văn hoá thần tượng hiện nay có mang tính “mù quáng” không?
Tôi nghĩ là có, không phải người hâm mộ nào cũng vậy nhưng con số là đáng kể. Tôi không nói đến việc hồi hộp, hào hứng gặp gỡ và xem thần tượng biểu diễn, mà việc tình yêu đó biến tướng thành nỗi ám ảnh, sự phụ thuộc thái quá (thậm chí phát sinh mâu thuẫn, công kích, đấu đá, thù ghét), khiến cộng đồng xung quanh và nhiều giá trị khác bị sao nhãng. Hy vọng những cao trào này sẽ qua đi, nhiều người coi thần tượng chỉ là một trong những sắc màu tươi sáng của cuộc sống, và hướng đến những giá trị bền vững khác nữa.
- Có nên giữ nguyên hoặc phục dựng lại tên gọi xưa của các địa danh Việt Nam?
Theo vốn kiến thức bé mọn của mình, tôi chưa biết có địa danh nào bị đổi tên để giờ đây phải cân nhắc giữ nguyên hay phục dựng cả.
- Có nên ngừng nhập khẩu và sử dụng các phim ảnh văn hoá Hàn – Trung?
Tại sao lại nên ngừng? Quan trọng là công tác chọn lọc, kiểm duyệt và mang đến công chúng ra sao. Tôi thì không thích xem phim Hàn Quốc (thậm chí cảm thấy như bị tra tấn khi phải nghe thụ động), nhưng không vì thế mà ủng hộ việc ngừng sử dụng. Nó như quy luật cung cầu thôi. Chừng nào còn đông người xem thì nó vẫn tồn tại, và các nhà làm phim phải luôn cố gắng mới giữ được khán giả.
- Ứng xử “văn hoá mạng” của người Việt đang ở mức nào?
Không biết nữa, vì tôi không hay xem các nội dung hoặc sa vào những cuộc tranh cãi trên mạng. Đôi khi “bệnh nghề nghiệp” (nghiên cứu thị trường) quay trở lại, tôi thử dạo một vòng xem tình hình thế nào, nhưng chỉ một lúc đã cạn kiên nhẫn.
- Lối sống tối giản có thực sự phù hợp với người Việt?
Phù hợp với tất cả mọi người, ai thích và có thực hiện được thì cứ sống tối giản thôi. Bản thân tôi hơi khó sống tối giản, vì tôi thích và thích làm nhiều thứ quá. Có lẽ điều hiếm hoi mà tôi tối giản được là việc chăm sóc sắc đẹp, vì tôi không thích mỹ phẩm hoặc sử dụng dịch vụ làm đẹp.
- Có nên khôi phục các lễ hội cổ truyền vùng miền đang dần mai một?
Có, nên khôi phục, nhưng những người làm văn hoá, nghệ thuật cần tạo nên những tác phẩm, sản phẩm, thực hiện chiến dịch truyền thông có chất lượng, vừa giữ được bản sắc vừa tương tác được với thời đại mới.
- Trào lưu “bảo tồn văn hoá dân tộc” trong giới trẻ hiện nay là thật hay phong trào?
Tôi nghĩ phong trào này đang dần mạnh lên. Công tác truyền thông xã hội ngày nay trở nên thân mật, gần gũi và thú vị hơn trước, thúc đẩy lòng tự hào dân tộc trong giới trẻ, từ đó có các bạn có thêm động lực và ý thức bảo tồn văn hoá dân tộc.
- Có nên hạn chế tổ chức đám cưới rình rang để giữ gìn thuần phong mỹ tục?
Rình rang hay giản dị không liên quan đến thuần phong mỹ tục lắm, vì thời nào cũng có người giàu, người nghèo. Vẫn luôn là chuyện không phải bao nhiêu (định lượng) mà thế nào (định tính).